Rinzai Zen

Nasza Sangha praktykuje pod kierunkiem Roshi Marii Reiko w tradycji japońskiego Rinzai Zen. Spróbujmy więc przybliżyć tradycję Rinzai Zen, która związana jest nierozerwalnie z kulturą Japonii i jej najistotniejszymi elementami. Zen wpłynął znacząco na wszystkie elementy tradycji, które zwyczajowo kojarzą się nam z Japonią: ceremonię herbaty, sztukę układania kompozycji z kwiatów – ikebanę, kaligrafię, sztuki walki mieczem i z wykorzystaniem łuku, poezję haiku.

Podstawowe informacje o naszej linii.

Buddyzm zen jest jedną ze szkół buddyzmu mahajanistycznego, która rozwinęła się w VI i VII wieku w Chinach. Buddyzm zen podkreśla priorytet doświadczenia oświeceniowego i nieużyteczność rytualnych ćwiczeń religijnych oraz intelektualnego roztrząsania nauki dla osiągnięcia wyzwolenia (oświecenia). Jako najkrótszą, ale też i najbardziej stromą drogę do przebudzenia wskazuje zen praktykę zazen, „siedzenia w medytacji”.

Charakterystyczne cechy zen dają się ująć w następujących stwierdzeniach:

1. „szczególny przekaz poza (ortodoksyjną) nauką”;
2. „niezależność od (świętych) pism”;
3. „bezpośrednie trafianie do serca człowieka”;
4. „(prowadzenie do) poznania (własnej) istoty (i do) stania się buddą”.

Tradycja zen przypisuje tę charakterystykę Bodhidharmie – pierwszemu patriarsze zen w Chinach, założycielowi Shaolin, który jest pierwszym klasztorem chan (zen) w Chinach. Wedle legendy „szczególny przekaz poza nauką ortodoksyjną” rozpoczął się od słynnego kazania Śakjamuniego na Górze Sępów (Grydhrakuta). Wtedy właśnie, gdy wielka liczba uczniów zgromadziła się wokół Buddy, by posłuchać jego wykładu o dharmie, on miał tylko w milczeniu trzymać podniesiony w górę kwiat. Jedynie jego uczeń Mahakaśjapa pojął to i uśmiechnął się – wobec gestu mistrza dokonał się w nim pierwotny przełom oświeceniowy i w ten sposób pojął esencję nauki Buddy. W tym momencie nastąpiło pierwsze przekazanie „nauki bez słów”, typowe dla zen z serca-umysłu do serca-umysłu. Budda potwierdził Mahakaśjapę jako pierwszego indyjskiego patriarchę. Od tej pory zen jest też często określane jako „szkoła umysłu Buddy”.

Na początku VI wieku Bodhidharma (470-ok.543) przeniósł swą linię buddyzmu z Indii do Chin, stając się pierwszym patriarchą chińskiej linii zen. Poprzez kolejnych Patriarchów i nauczycieli, takich jak VI Patriarcha Huineng (638-713) buddyzm zen (chan) rozwijał się dynamicznie w Chinach. W trakcie podzielił się na siedem głównych kierunków tradycji zen różniących się szczegółami szkolenia, a nie istotną jego treścią: Sóto, Ummon, Hógen, Igyo, Rinzai, Yogi, Oryo. Dwie z tych linii, mianowicie szkoła Rinzai i szkoła Soto – zostały w 12 i na początku 13 w. przeszczepione do Japonii, gdzie istnieją do dzisiaj. Chiński chan (zen) począł się chylić ku upadkowi po epoce Song, po czym uległ zmieszaniu z buddyjską szkołą Czystej Ziemi w czasach dynastii Ming.

Założycielem naszej szkoły był wielki chiński mistrz Linji Yixuan (jap. Rinzai Gigen), żyjący na początku IX wieku. Data jego urodzenia nie jest znana, zmarł około 866 roku naszej ery. Był uczniem i spadkobiercą Dharmy słynnego mistrza zen Obaku Ki ‚una (Huangbo Xiyuna). W czasach wielkiego prześladowania buddyzmu w latach 842-845 założył nazwaną od jego imienia szkołę.

Mistrz Rinzai pochodził z Nanhua w dzisiejszej północno-chińskiej prowincji Shandong. Już jako chłopiec wstąpił do klasztoru buddyjskiego i poświęcił się wpierw studiowaniu szkoły – Winaja oraz sutrom. Na początku swych lat dwudziestych skłonił się jednak do tego, by przez własne doświadczenie dojść do pojęcia głębokiego sensu Pisma. Udał się na wędrówkę, która wiodła przez ponad 2000 km, aż do Chin Południowych, by skorzystać z pouczeń pewnego mistrza zen z Południowej Szkoły. W końcu trafił do klasztoru mistrza Obaku, gdzie wpierw przez trzy lata żył jako jeden z wielu mnichów i uczęszczał na oficjalne wykłady Obaku na temat dharmy.

Po swym oświeceniu Rinzai szkolił się nadal pod kierunkiem Obaku. Później wrócił na północ, gdzie zaproszono go, by osiadł w klasztorze Linji, którego nazwa na niego przeszła.

Rinzai był znany ze swojej determinacji w prowadzeniu swoich uczniów. Starał się wykorzystać wszelkie możliwe sposoby, żeby pobudzić uczniów do wytężonej praktyki. Nowym środkiem pomocniczym w treningu – do dzisiaj używanym w praktyce Rinzai – było użycie koanu. W tradycji zen koan to sformułowanie z sutry, albo z przedstawienia doświadczenia zen (teisho), epizodu z życia mistrza, lub relacja z życia mistrzów zen (mondo) które wszystkie każdorazowo wskazują na Prawdę Ostateczną. To, co jest istotne dla każdego koanu można wyjaśnić greckim temlinem paradoxon, a więc „poza” (greckie para) „myśleniem” (greckie dokein). Jest to więc to, co wykracza poza pojęciowe, logiczne rozumienie. Koan nie jest „zagadką”, ponieważ nie można go rozwiązać rozumowo; do „rozwiązania” go potrzebny jest skok na inny poziom pojmowania.

Szkoła Rinzai rozwijała się dalej w Chinach wchłaniając wszystkie istniejące linie tradycji zen poza Soto-zen.

W końcu XII wieku mistrz Eisai przeszczepił szkołę Rinzai jako pierwszą szkołę zen do Japonii. Początkowo Eisai napotkał opór ze strony dotychczasowych odłamów religijnych w Japonii, jednak Rinzai Zen rozwijał się dalej pod patronatem samurajów oraz szogunatu. W japońskim Rinzai Zen istnieje kilka gałęzi, każda z nich ze swą główną świątynią (honzan). Jedną z nich jest nasza macierzysta świątynia Hokko-ji założona w 1371 roku przez syna cesarza Godaigo – Mumongensena Zenji w miejscowości Okuyama w pobliżu Hamamatsu (prefektura Shizuoka, południowe Honsiu).

Opatem Hokko-ji był nauczyciel naszej Roshi – Roshi Oi Saidan. Roshi Oi Saidan otrzymał przekaz Dharmy w linii Mioshinji.  Roshi był jednym z tzw. Strażników Dharmy, starszych mistrzów Rinzai zen, którzy ustalają zasady praktyki w klasztorach.